Jaz "Mstyszyn"

Łukasz Drzensla

Fot. 01. Widok na jaz "Mstyszyn" z przęsła na planowanym prawym brzegu Styru. Jaz posiada komory minowe w formie rur w filarach.

Inspektor Armii "Wołyń", gen. dyw. Stanisław Burhardt-Bukacki w 1938 r. zmierzał do materializacji potrzeby budowy fortyfikacji Wołynia do obrony przed Armią Czerwoną. Powstały dwa warianty obrony "A" oraz "B" o różnym przebiegu, lecz jednakowym zadaniu: zabezpieczeniu Łucka i przejścia nieprzyjaciela na zachód. Generał skłaniał się do wariantu "B", gdyż ten zapewniał lepszą obserwację, miał korzystniejszą rzeźbę terenu, choć "A" miał krótszy zarys frontu (więcej szczegółów dotyczących różnic wariantów nie zachowało się w archiwach). Odcinek "Wołyń" miał składać się z pododcinków o nazwach biorących się od najważniejszych rzek regionu: "Styr", "Dolna Ikwa" oraz "Górna Ikwa". Obiekt, któremu poświęcone jest niniejsze opracowanie należał do sektora "Ławrów" pododcinka "Styr".

Mapa 01. Lokalizacja jazu. Za. CAW, sygn. I.302.4.2125.

Obrona Odcinka "Wołyń" miała być w znacznej mierze bierna, tzn opierać się na przeszkodzie tworzonej przez zalewy i zabagnienia. Jedynie szczególnie newralgiczne miejsca miały być zabezpieczone przez schrony bojowe: rejon "Chorupań" sektora "Dubno" oraz samodzielny rejon "Młynów" pododcinka "Dolna Ikwa". W pozostałych sektorach obiektami fortecznymi miały być jazy, rowy przeciwpancerne (także mokre), zastawki oraz przelewy na rzekach.

Pod koniec 1938 r. gotowe były następujące obiekty:

• jaz w m. Iwanie
• rów przeciwpancerny w m. Iwanie
• jaz z groblą w Młynowie
• przelew betonowy w Krużkach
• jaz z groblą w Żydyczynie.

Jaz we Mstyszynie należy zatem datować na wczesny rok 1939, podobnie dwa jazy w rejonie Łucka. Pozostałe fortyfikacje Odcinka zaplanowane na rok budżetowy 1939/1940 prawdopodobnie nie doczekały się realizacji z powodu przerzucenia wysiłku fortyfikacyjnego na granicę z Niemcami.

Rys. 01. Szkic bez skali jazu. Filar na górze rysunku pozbawiony jest wpustów na szandory z jednej strony. Światło jazu ma ok 20 metrów.

Jaz "Mstyszyn" znajduje się na północny wschód od miejscowości Mstyszyn, leży po przeciwnej stronie Styru niż miejscowość. Miał za zadanie utworzenie mobilizacyjnego (czyli do wykonania w razie zagrożenia) "Zalewu Mstyszyńskiego", czyli zalewu od Ostryjowa do Targowicy. Konkretniej, piętrzył on wodę od Targowicy do Rudlewa. Piętrzenie miało być tak wysokie, by przykryć rury przepustu w grobli w Rudlewie, która piętrzyła wodę od Rudlewa do Ostryjowa. Pierwotnie zakładano napełnienie zalewu wodą w 13 dni w okresie letnim, lecz po wydłużeniu zalewu okres szacowano na 16 dni. Wodę zamierzano pobierać ze zbiornika "Boromel", dużego rezerwuaru wody utworzonego już w czasie pokoju, z którego można było czerpać wodę w razie potrzeby.

Mapa 02. Zalew Mstyszyński. Za. CAW, sygn. I.302.4.2125.

Fot. 02. Widok na bajorko i jaz "Mstyszyn".

Jaz "Mstyszyn" znajduje się obecnie w bajorku na prawym brzegu Styru. Prawdopodobnie budowano go na suchym gruncie, by następnie przesunąć koryto rzeki. Koryta nie przekierowano wobec czego jaz znajduje się w obniżeniu terenu, gdzie zbiera się woda. Podobnie sytuacja wygląda w Żydyczynie, gdzie również jaz znajduje się w bajorku i nie przepływa przez niego rzeka. Jaz coraz bardziej zarasta zieleń. Mimo to jest ciekawym zabytkiem historii i namacalnym dowodem na to, że Wojsko Polskie budowało fortyfikacje na wschodniej granicy nie tylko pod Sarnami i Baranowiczami, lecz także pod Łuckiem.

Bibliografia

• Kucharski Szymon. (2022). Fortyfikacje Nowogródszczyzny cz. 1 W: Wielki Leksykon Uzbrojenia. Wrzesień 1939: Tom 252.
• Drzensla Łukasz, Sadowski Jerzy, Ewolucja schronów bojowych II RP, seria: "Wielki Leksykon Uzbrojenia Wrzesień 1939", t. 225, Warszawa 2021.
• Plan taktyczno-fortyfikacyjny, CAW, sygn. I.302.4.2125